Każdego roku tysiące gimnazjalistów stają wobec pierwszego w życiu poważnego wyzwania intelektualnego, jakim jest egzamin gimnazjalny, w dużym stopniu decydujący o możliwości wyboru wymarzonej szkoły średniej. Od paru lat obowiązują zmienione zasady dotyczące jego przebiegu i sposobu oceniania.
Cały egzamin składa się z trzech części, z których każda przeprowadzona jest w kolejnych, następujących po sobie dniach. Poszczególne bloki – humanistyczny, matematyczno-przyrodniczy i obejmujący język obcy nowożytny, zostały podzielone na dwa etapy.
Część humanistyczna obejmuje zadania z języka polskiego oraz z historii i wiedzy o społeczeństwie, część matematyczno-przyrodnicza zadania z matematyki i przedmiotów przyrodniczych, to jest biologii, chemii, fizyki i geografii, blok językowy, w ramach którego zdawać można język angielski, niemiecki, francuski, hiszpański, włoski, rosyjski, ukraiński, tworzą natomiast dwa poziomy – podstawowy i rozszerzony. Czas trwania egzaminu to, w przypadku bloku humanistycznego i matematyczno-przyrodniczego, 150 minut, w przypadku bloku językowego - 60 minut. W odniesieniu do uczniów uprawnionych do dłuższego pisania, czas egzaminu zostaje odpowiednio wydłużony stosownie do obowiązujących rozporządzeń. Począwszy od 2012 roku wyniki z 5 egzaminów przedmiotowych, czyli języka polskiego, matematyki, historii i wiedzy o społeczeństwie, przedmiotów przyrodniczych, języka obcego na poziomie podstawowym, są przeliczane w procentach. Gimnazjalista otrzymuje zaświadczenie o szczegółowych wynikach egzaminu osobno dla każdej części, ponadto komisja egzaminacyjna podaje zarówno wynik procentowy, jak i tak zwany wynik centylowy. Wynik procentowy to odsetek punktów zdobytych za zadania z danego zakresu, zaś wynik centylowy to odsetek wszystkich gimnazjalistów, którzy uzyskali w określonej dziedzinie taki sam lub niższy wynik.